"Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилт, зарчим, ач холбогдлын тухай эргэцүүлэл" эссэ

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилт, зарчим, ач холбогдлын тухай эргэцүүлэлЖ.Танан

0:00

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн нэгдүгээр бүлэг нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үндсэн зорилт, баримтлах зарчмыг тодорхойлон тусгасан бөгөөд шүүхийн шударга шийдвэр гаргах эрх зүйн үндэс суурийг бүрдүүлдэг. Энэхүү бүлэг нь зөвхөн эрүүгийн шүүх ажиллагааны явцыг зохицуулаад зогсохгүй, Монгол Улсын Үндсэн хуульд тунхагласан хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах эрх зүйн баталгааг бодит ажил хэрэг болгох зорилготой. Иймээс, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь эрх зүйт төрийн үндсэн зарчмыг хэрэгжүүлж, иргэдийн хуульд итгэх итгэлийг баталгаажуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үндсэн зорилт нь гэмт хэргийг шуурхай, бүрэн илрүүлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн хүн болон хуулийн этгээдийг олж тогтоон шударгаар ял оногдуулах, харин гэм буруугүй этгээдийг ямар нэг байдлаар гэмт хэрэгт холбогдуулан яллахгүй байх, улмаар хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хангаж хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээхэд оршино. Энэхүү хоёр талт зорилт нь зөвхөн гэмт хэрэгтнийг шийтгэхээс гадна, гэм зэмгүй хүний эрхийг хамгаалахыг тэнцвэртэйгээр шаарддаг. Ийм байдлаар эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа шударга ёсны зарчимд нийцэж, хүний эрхийн баталгааг бодитойгоор хангах нөхцөлийг бүрдүүлдэг байна.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зарчмууд нь хуулийн засаглалыг чанд сахиулах үндсэн шаардлагыг тавьдаг. Хуулийн засаглал гэдэг нь төрийн бүх байгууллага, албан тушаалтан, хэрэгт оролцогч талууд хүчин төгөлдөр хуулийг чанд мөрдөж, дур мэдэн шийдвэр гаргах, хууль зөрчих аливаа үйлдлийг таслан зогсоох эрх зүйн механизм юм. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь эрх зүйн үндэслэлтэй, хууль ёсны дагуу явагдаж, хувь хүний эрх чөлөөг дур мэдэн хязгаарлахаас хамгаалах баталгаа болж үйлчилдэг.

Мөн хүний болон хуулийн этгээдийн эрхийг хууль, шүүхийн өмнө тэгш хүндэтгэх нь эрүүгийн процессын хоёр дахь тулгуур зарчим юм. Эрүүгийн хэрэгт оролцогч бүх этгээд үндэс, угсаа, нас, хүйс, эрхэлсэн ажил, хөрөнгөөр үл ялгаварлан эрх тэгш оролцох ёстой. Энэ зарчим нь мөрдөн шалгах, яллах, өмгөөлөх, шүүхийн шат бүрд бүх оролцогчийн эрхийг адил тэгш эдлүүлэх замаар шударга шүүхийн эрхийг хангахад чиглэнэ. Ийм байдлаар эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа аль нэг талын ашиг сонирхлыг давамгайлуулахгүй, талуудыг ижил тэгш оролцоотойгоор мэтгэлцүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлдэг.

Гуравдугаарт, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэх зарчим нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны амин сүнс болдог. Ялангуяа баривчлах, цагдан хорих, нэгжлэг хийх зэрэг хүний эрх чөлөөнд шууд нөлөөлдөг ажиллагааг хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу, хамгийн бага хязгаарлалтаар хэрэгжүүлэх ёстой. Эрүүгийн процессын явцад сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийн эрхийг хамгаалах, эрүүдэн шүүх, хүнлэг бус харьцаанаас ангид байлгах шаардлага бүрэн хэрэгжих ёстой бөгөөд ингэснээр хүний эрх, нэр төрийг хамгаалах олон улсын жишгийг хангаж чадна.

Эцэст нь, гэм буруугүйн зарчмыг чанд сахих нь эрүүгийн процессын хамгийн чухал баталгаа юм. Хүнийг гэм буруутай нь эцэслэн тогтоогдох хүртэл гэм буруугүйд тооцох ёстой бөгөөд сэжигтэн, яллагдагч өөрийгөө цайруулах нотолгоо гаргах үүрэггүй байна. Нотлох баримтыг хууль ёсны дагуу бүрдүүлж, шүүхийн талуудын мэтгэлцээний үндсэн дээр үнэлж, зөвхөн эргэлзээгүйгээр тогтоогдсон гэм бурууд үндэслэн ял оногдуулах ёстой. Ийнхүү эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа шударга, хүний эрхэд нийцсэн байдлаар явагдаж, эрх зүйн зүй ёсны зарчмуудыг бодитой хэрэгжүүлж чадна.

Үүнтэй уялдан, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн нэгдүгээр бүлэгт хуулийн нэр томьёоны тайлбар байх ба энэ нь бусад хууль тогтоомжтой харьцуулахад илүү дэлгэрэнгүй, нарийвчилсан байдаг нь хэд хэдэн онцлог шалтгаантай. Нэгдүгээрт, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь хүний эрх, эрх чөлөөнд шууд нөлөөлдөг тул аливаа ойлголт, нэр томьёог хоёрдмол утгагүй, тодорхой зааж өгөх шаардлага үүсдэг. Хоёрдугаарт, мөрдөн шалгах, яллах, шүүхийн ажиллагаа нь олон шат дамжлагатай, оролцогч талуудын эрх ашгийг тэнцвэртэй хамгаалах өндөр шаардлагатай тул нэр томьёоны эрх зүйн агуулга тодорхой, утга агуулгаар баялаг байх ёстой. Гуравдугаарт, эрүүгийн процессын үе шат бүрд нарийвчилсан журам, нөхцөл тавигддаг учраас практик хэрэгжилтэд маргаан үүсгэхгүйгээр ойлголтыг нэг мөр болгож, эрх зүйн зохицуулалтын нарийвчлалыг хангахын тулд дэлгэрэнгүй тайлбар хийх зайлшгүй шаардлагатай болдог. Иймд энэхүү хууль нь хүний эрхийн баталгаа, хууль ёсны ажиллагааг хангахын тулд нэр томьёоны талаар илүү тодорхой, иж бүрэн тайлбарласан онцлогтой юм.

Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн нэгдүгээр бүлэгт Үндсэн хуулийн цэцэд хандах зохицуулалтыг хэд хэдэн удаа тусгайлан дурдсан нь эрх зүйн хяналт, Үндсэн хуулийг дээдлэх зарчмыг сахиулах чухал ач холбогдолтой юм. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэрэглэж буй хууль нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцэж байх ёстой бөгөөд хэрэв шүүх, прокурор, мөрдөгч нь хэрэглэж буй хууль нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзвэл тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түр түдгэлзүүлж, холбогдох саналаа Улсын дээд шүүх, эсвэл Улсын ерөнхий прокурорт уламжлуулна. Эдгээр байгууллага нь уг асуудлыг үндэслэлтэй гэж үзвэл Үндсэн хуулийн цэцэд хүсэлт гаргах эрхтэй. Энэ үйл явц нь гэм буруугүй хүний эрхийг зөрчихгүй байх, шударга шүүхээр шийдвэрлүүлэх эрхийг хангах, хууль зүйн баталгааг хэрэгжүүлэх үндсэн механизм болдог.

Цаашилбал, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь иргэний, эсвэл захиргааны эрх зүйн маргаанаас ялгаатай онцлогтой бөгөөд хүлээлгэсэн эрүүгийн хариуцлага нь нөхөн сэргээх боломжгүй хор уршгийг дагуулдаг. Хэрэв хүнийг гэм буруугүй атал буруу шийтгэвэл амьдралын алдагдсан хугацаа, эрх чөлөө, нэр төр, нийгэмд эзлэх байр суурийг нөхөн сэргээх боломжгүй байдаг. Иймээс эрүүгийн процессын аливаа ажиллагаа хуулийн дагуу, Үндсэн хуулийн зарчмыг чанд мөрдөх шаардлагатай бөгөөд Үндсэн хуулийн цэцэд хандах зохицуулалт нь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, нөхөж баршгүй хохирлоос сэргийлэх хамгаалалтын баталгаа болж өгдөг байна.

Ийнхүү Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн нэгдүгээр бүлэг нь Монгол Улсад хууль ёсыг сахин хамгаалах, шударга шүүхийн тогтолцоог төлөвшүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг баталгаажуулах үндэс суурийг тавьдаг. Энэхүү эрх зүйн зохицуулалтыг тууштай хэрэгжүүлснээр нийгэмд шударга ёс тогтож, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ил тод байдал, үр нөлөө дээшилж, иргэдийн хуульд итгэх итгэл бэхэждэг байна. Эрүүгийн процессын энэхүү зохицуулалт нь эрх зүйт төрийн үндсэн зарчмыг амьдралд хэрэгжүүлэх гол хөшүүрэг болдог.

Ж.Танан

#LawyerBirdie #ХуульчШувуухай #ЭрхЗүй #ЭрхЗүйнБлог #ЭрүүгийнХэрэг #ЭрүүгийнХэрэгХянанШийдвэрлэх #ЭрүүгийнХууль #ХүнийЭрх #ШударгаШүүх #ҮндсэнХууль #ХуульЗасаглал #ЭрүүгийнПроцесс #ГэмБуруугүйнЗарчим #ЭрүүгийнШүүх #ШүүхийнШийдвэр #МөрдөнШалгахАжиллагаа #ЦагданХорих #НотлохБаримт #МэтгэлцээнийЗарчим #ӨмгөөлүүлэхЭрх #ШүүхХуралдаан #ХүнийЭрхийнХамгаалалт #ЭрүүгийнХариуцлага #ҮндсэнХуулийнЦэц #ХуулийнНэрТомьёоныТодорхойлолт #НэрТомьёоныТайлбар #ИлТодШүүх #ХуульЁсныАжиллагаа #ШударгаЁсныЗарчим #ХуульЗүйнБаталгаа #ШүүхийнЭрх #ШүүхийнИтгэл #ЭрүүгийнХэрэг #НотлохБаримтынЧанар #ХуульДээдлэхЗарчим #ХүнийЭрхийнБаталгаа #ҮндсэнХуулийнЦэц #ШүүхЭрхМэдэл #ЭрүүгийнХэрэгИлрүүлэх #ХуульЁсныПроцесс #ШүүхПрактик #ХуулийнШаардлага #ЭрүүгийнПроцессынХууль #ШүүхийнХамгаалалт #ШударгаЁс #ХүнийЭрх