Ромын эрх зүйн тогтолцооны зарим нэр томьёо, ойлголтууд, тэдгээрийн орчин үеийн хэрэглээ

Хуульч Шувуухай
May 3, 2024
9 min read

Updated: Jan 20

Ромын эрх зүйн тогтолцооны зарим нэр томьёо

0:00

Ромын эрх зүйн тогтолцоо нь түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий эрх зүйн тогтолцооны нэг бөгөөд олон зуун жилийн туршид хууль, эрх зүй, засаглалын хөгжлийг тодорхойлжээ. Ромын эрх зүйн олон тооны нэр томьёо, ойлголтуудыг орчин үед ашигладаг. Тиймээс, энэ ажилд Ромын эрх зүйн тогтолцоотой холбоотой үндсэн нэр томьёог тухайн үеийн сэтгэлгээгээр авч үзэхээс гадна орчин цагийн ухамсрын түвшинд өнөөгийн ойлголтоор үнэлж дүгнэх буюу эдүгээчлэн хандах арга, түүхэн цаг үетэй холбон хөгжлийн зүй тогтлын үүднээс судаллаа.

Jus publicum - Нийтийн буюу төрийн эрх зүй

Jus publicum гэдэг нь нийтийн эрх зүй, эсвэл төрийн эрх гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо. Түүхэндээ, хувь хүмүүс болон төр хоорондын харилцаа, эсвэл төрийн байгууллагуудын хоорондын харилцааг зохицуулдаг хуулийг хэлдэг байсан. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам түүний хэрэглээ хувьсан өөрчлөгдөж, эрх зүйн тогтолцооноос хамааран тайлбар нь ялгаатай болжээ.

Эртний Ромд jus publicum гэдэг нь төрийн удирдлага, төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа, төртэй холбоотой иргэдийн эрх, үүргийг зохицуулсан хууль тогтоомжийг хэлдэг байсан ба төрийн буюу түүнтэй холбоотой улсын түгээмэл эрх ашгийг илэрхийлж зохицуулдаг байсан. Үүнд үндсэн хууль, захиргааны эрх зүй, эрүүгийн эрх зүй зэрэг салбаруудыг багтаасан байдаг.

Хожим jus publicum нь нийтийн эрх зүйтэй холбоотой илүү өргөн хүрээний эрх зүйн үзэл баримтлал, зарчмуудыг хамарч хөгжихдөө төр, хувь хүн, бусад аж ахуйн нэгж хоорондын харилцаа, төрийн байгууллагуудын бүтэц, үйл ажиллагааг зохицуулдаг болжээ. Үүнд үндсэн хуулийн эрх зүй, захиргааны эрх зүй, олон улсын эрх зүй зэрэг салбарууд багтдаг.

Өнөө үед jus publicum гэдэг нь төрийн үйл ажиллагааг зохицуулах, нийтийн эрх ашгийг хамгаалах, төрийн хэвийн үйл ажиллагааг хангах эрх зүйн тогтолцоог хэлнэ. Үүнд төрийн үйл ажиллагааны хүрээг тогтоох, төрийн албан хаагчийн эрх, үүргийг тодорхойлох, хувь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, төр, нийгэм хоорондын харилцааг зохицуулах хууль тогтоомжууд багтсан. Жишээлбэл,

Үндсэн хуулийн эрх зүй нь төр засгийн бүтцийг тодорхойлж, эрх мэдлийг салбаруудын хооронд хуваарилж, хүний үндсэн эрх, эрх чөлөөг хамгаалдаг.
Захиргааны эрх зүй нь төрийн байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагааг зохицуулж, төрийн шийдвэр гаргалтын ил тод, хариуцлагатай байдлыг хангаж, төрийн үйл ажиллагааны хариуцлагын механизмыг бүрдүүлдэг.
Тусгаар тогтносон улс орнуудын харилцааг зохицуулдаг олон улсын эрх зүй нь олон улсын үйл хэрэгт улсуудын зан үйлийн дүрмийг тогтоож, хүний эрх, олон улсын худалдаа, байгаль орчныг хамгаалах зэрэг дэлхийн асуудлуудыг шийддэг.
Нийгмийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, сайн сайхан байдлыг хангах, хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах, байгаль орчныг хамгаалах, санхүүгийн зохицуулалт зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн хууль тогтоомжийг төрийн байгууллагууд бий болгож, хэрэгжүүлэх эрх зүйн зохицуулалтын орчныг бүрдүүлдэг.

Jus publicum нь засаглалын эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, нийтийн ашиг сонирхол, хувь хүний эрхийг хамгаалах орчин үеийн эрх зүйн тогтолцооны үндсэн хэсэг юм.

Jus privatum - Хувийн буюу иргэний эрх зүй

Jus privatum гэдэг нь хувийн эрх зүй буюу иргэний эрх гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо юм. Түүхэнд хувь хүн буюу тодорхой бүлэг хүмүүсийн бие биетэйгээ хувийн харилцаатай байх эрх, үүргийн тухай хуулийн цогцыг хэлдэг байжээ. Цаг хугацааны явцад эрх зүйн тогтолцооноос хамааран өөр өөрөөр тайлбарлах болсон.

Эртний Ромд jus privatum гэдэг нь гэрээ, эд хөрөнгө, гэм хор, гэр бүлийн харилцаа зэрэг салбарт хувь хүмүүсийн эрх, үүргийг зохицуулдаг хууль тогтоомжийг багтаасан байдаг. Хувь хүмүүсийн хувийн өмч, хувийн талуудын хоорондын гэрээ, өв залгамжлал, хувийн харилцааны асуудлыг авч үздэг байв.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд jus privatum нь хувийн эрх зүйтэй холбоотой илүү өргөн хүрээний эрх зүйн ойлголт, зарчмуудыг хамарч хөгжсөн. Jus publicum нь хувь хүн болон төрийн хоорондын харилцааг хөнддөг бол jus privatum нь хувийн талуудын хоорондын харилцааг зохицуулах, тэдний нийгэм дэх эрх, үүргийг хамгаалахад чиглэдэг. Jus privatum нь гэрээ, эд хөрөнгө, зөрчил, гэр бүл, өв залгамжлал зэрэг эрх зүйн янз бүрийн салбарыг хамарна. Тодруулбал,

Гэрээ байгуулах, тайлбарлах, хэрэгжүүлэх зэрэг хувийн талуудын хоорондын гэрээг зохицуулна.
Газар, барилга байгууламж зэрэг үл хөдлөх хөрөнгө болон хувийн бусад хөдлөх эд хөрөнгийг өмчлөх, ашиглах, шилжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулна.
Бусдын учруулсан гэм хор, зөрчил түүний дотор хайхрамжгүй байдал, гүтгэлэг, санаатай үйлдлээс үүдэлтэй хохирлыг арилгах, хохирсон этгээдийг хохиролгүй болгох арга хэмжээг зохицуулна.
Гэрлэлт, гэр бүл салалт, хүүхдийн асрамж, хүүхэд үрчлэн авах болон гэр бүлийн бусад харилцаатай холбоотой эрх зүйн асуудлыг зохицуулна.
Гэрээслэл, итгэлцэл, өв залгамжлал зэрэг хүнийг нас барсны дараа өмч хөрөнгө хуваарилахтай холбоотой харилцааг зохицуулна.
Арилжааны үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн янз бүрийн зарчим, дүрэм зэрэг багтах бөгөөд эдгээр харилцааг зохицуулна.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд jus privatum гэдэг нь хувь хүн, аж ахуйн нэгжийн харилцан үйлчлэлийн эрх, үүргийг зохицуулдаг хуулийн цогцыг хэлнэ. Энэ нь хувийн харилцааг зохицуулах дүрэм, стандартыг тогтоож, хувь хүний эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, хувийн талуудын хоорондын маргааныг шийдвэрлэх механизмыг бий болгодог.

Jus naturale - Төрөлхийн буюу жам ёсны эрх зүй

Jus naturale гэдэг нь байгалийн хууль, эсвэл жам ёсны эрх зүй гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо юм. Энэ нь хүн төрөлхтний оюун ухаанд хүртээмжтэй, хүний мөн чанараас үүдэлтэй учир шалтгаан, шударга ёс, ёс суртахууны бүх нийтийн зарчмууд байдаг хэмээн үздэг философи, эрх зүйн үзэл баримтлал буюу байгаль ертөнцийн зүй тогтлын дагуу амьд амьтан бүхэнд заяагдсан хэм хэмжээ дэг ёсны цогцыг хэлнэ. Jus naturale үзэл баримтлал нь урт удаан түүхтэй бөгөөд түүхийн янз бүрийн цаг үе, эрх зүйн тогтолцоонд янз бүрийн байдлаар тайлбарлаж, хэрэглэгдэж иржээ.

Аристотель, Стоик зэрэг философийн эртний сэтгэгчид байгалийн хуулийн үзэл санааг аливаа зүйлийн мөн чанарт байдаг, хүний оюун ухаанд хүртээмжтэй зарчмууд гэж тодорхойлсон. Эдгээр зарчмууд нь хүний зан үйлийг удирдаж, шударга, эрх тэгш нийгмийг бий болгох үндэс суурийг бүрдүүлдэг гэж үздэг байжээ.

Дундад зууны үед байгалийн хууль нь Христийн шашинтай нягт холбоотой байсан. Тухайлбал Томас Аквинас бүтээлдээ байгалийн хууль нь Бурханы тэнгэрлэг дэг журмыг тусгадаг, хүний бурханд итгэх илтгэл, шалтгаанаар дамжуулан таних боломжтой ёс суртахууны зарчмуудыг багтаадаг гэж үзжээ.

Үүний дараагаар, Гюго Гроций, Жон Локк зэрэг сэтгэгчид байгалийн эрх, нийгмийн гэрээний үзэл санааг гаргаж ирсэн ба жам ёсны эрх зүйн онолыг хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан. Тэд хувь хүн төрөлхийн тодорхой эрхтэй байдаг, түүнийгээ эдэлдэг, төр засаг болон бусад хүмүүс зөрчиж болохгүй гэж үзжээ.

Өнөөгийн эрх зүйн тогтолцоонд жам ёсны эрхийн үзэл баримтлалын ач холбогдол, тайлбар нь харилцан адилгүй боловч эрх зүйн сэтгэлгээ, практикт нөлөөлсөөр байна. Жам ёсны эрх зүйн зарчмуудыг зарим эрх зүйн тогтолцоонд хуульдаа тодорхой тусгадаг бол бусад нь эерэг эрх зүй буюу баталсан хуулиудад илүүтэй тулгуурладаг.

Орчин үеийн эрх зүйн онолд жам ёсны эрхийг ихэвчлэн шударга бус, дарангуйлагч хуулийг шүүмжлэх, эсвэл хүний үндсэн эрх, үнэт зүйлд тулгуурласан эрх зүйн зарчмуудыг зөвтгөх зорилгоор ашигладаг. Ингэснээр, шударга ёс, ёс суртахууны нийтлэг зарчимтай зөрчилдөж буй хууль тогтоомжийн хууль ёсны эсэхэд эргэлзэх үндэслэл болдог.

Тухайлбал, хүний эрх нь хүний амьд явах, хуулийн өмнө тэгш байх зэрэг үндсэн эрх, эрх чөлөөг хамгаалахын тулд жам ёсны эрх зүйн зарчмуудыг баримталдаг. Үүний нэгэн адил үндсэн хуулийн эрх зүйд засгийн газрын эрх мэдлийн хязгаарлалтыг зөвтгөх, шударга ёсны зарчмуудыг баримтлах жам ёсны эрх зүйн зарчмуудыг тусгаж болно.

Жам ёсны эрх зүйн үзэл санаа нь түүхийн туршид эрх зүй, ёс суртахууны философийг төлөвшүүлэхэд нөлөөлсөн бөгөөд энэ нь шударга бус, эсвэл шударга ёсонд харшлах хуулиудыг шүүмжилж, шинэчлэх үндэс болдог хэмээн зарим эрдэмтэд үздэг. Гэсэн хэдий ч эрх зүйн онол, философийн үүднээс жам ёсны эрх гэж юу болох, түүнийг практикт хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар янз бүрийн тайлбарууд байдаг.

Jus gentium - Ард түмний эрх зүй

Jus gentium гэдэг нь үндэсний эрх зүй буюу ард түмний эрх зүй гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо юм. Эртний Ромын эрх зүйд энэ нь тодорхой хууль, ёс заншлаас үл хамааран бүх ард түмэн, үндэстнүүдэд нийтлэг гэж үздэг эрх зүйн зарчим, дүрмийн цогцыг хэлнэ. Цаг хугацааны явцад энэхүү үзэл баримтлал нь бүрэн эрхт улсууд болон олон улсын эрх зүйн шинж чанартай хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондын харилцааг зохицуулдаг олон улсын эрх зүйн зарчмуудын үндэс болсон.

Jus gentium нь дипломат төлөөлөгчдийн хамгаалалт, гадаадын иргэдтэй харилцах дүрэм, үндэстэн хоорондын худалдаа, наймааг зохицуулах хэм хэмжээг багтаасан байсан. Харин орчин үед энэ нэр томьёо нь дэлхийн тавцанд улс орнууд болон олон улсын бусад оролцогчдын зан үйлийг зохицуулдаг гэрээ, конвенц, зан заншил, зарчмуудыг агуулсан олон улсын эрх зүйн ойлголтоор үндсэндээ солигдсон.

Jus civile - Иргэнлэгийн эрх зүй

Jus civile нь иргэний эрх зүй гэсэн утгатай латин нэр томьёо юм. Эртний Ромд зөвхөн Ромын уугуул үндсэн иргэдэд хамаарах хуулийг хэлдэг байсан. Цаг хугацаа өнгөрөхөд энэ үзэл баримтлал нь тухайн нийгэм дэх хувь хүмүүсийн эрх, үүргийг зохицуулдаг тодорхой улс, эсвэл харьяаллын бүх оршин суугчдад үйлчлэх эрх зүйн тогтолцоо болж хөгжсөн.

Jus civile нь гэрээ, эд хөрөнгө, гэр бүлийн харилцаа, өв залгамжлал, хувь хүмүүсийн хоорондын иргэний маргаан зэрэг асуудалд хамаарах хууль тогтоомж, дүрэм журам, шүүхийн шийдвэрийг багтаадаг. Гэхдээ янз бүрийн улс, үндэстнүүдийн хоорондын харилцааг зохицуулдаг jus gentium болон шударга ёс, ёс суртахууны бүх нийтийн зарчмуудыг илэрхийлдэг jus naturale-ээс ялгаатай.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд иргэний эрх зүй нь хувь хүний эрх, үүргийг зохицуулдаг салбар эрх зүйг хэлдэг ба төрийн эсрэг гэмт хэргийг зохицуулдаг эрүүгийн эрх зүйгээс заагласан. Түүнчлэн эх газрын эрх зүй (иргэний эрх зүй[1]) нь бичмэл хууль тогтоомж, эсвэл төрөлжүүлэн нэгтгэсэн хууль, дүрмийн кодчилолтой, түүндээ эрх зүйн зарчмуудыг тусгасан байдаг бол нийтлэг эрх зүй нь шүүхийн шийдвэр, урьд өмнө тохиолдсон жишгээр хөгждөг.

Jus in re - Өмчийн эрх зүй

Jus in re[2] гэдэг нь юмны зөв, эсвэл юмны эрх гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо юм. Jus in re гэсэн ойлголт нь Ромын эрх зүйгээс уг гаралтай ба тухайн үед өмчийн эрхийг илэрхийлдэг байжээ. Цаг хугацаа өнгөрөхөд уг ойлголт нь эрх зүйн янз бүрийн тогтолцоонд нэвтэрч, илүү өргөн хүрээний өмчийн эрх, ашиг сонирхлыг хамрах болсон.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд jus in re нь үндсэндээ өмчийн эрх зүйн хүрээнд ашиглагддаг. Хуулийн агуулгаараа хувь хүн, аж ахуйн нэгжийн тодорхой эд хөрөнгө, эд зүйл эзэмших хууль ёсны ашиг сонирхол, эрхийн нэг төрөл болох бодит (биет) эрхийг илэрхийлнэ. Эдгээр эрхүүдэд өмчлөх эрх, эзэмших эрх, аюулгүй байдал, ашиг сонирхол, сервитут[3] болон бусад бодит эрхүүд багтаж болно. Жишээлбэл, үл хөдлөх хөрөнгийн хуульд jus in re гэдэг нь тухайн эд хөрөнгийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрх зэрэг өмчийн өмчлөлийн хамт ирдэг эрхийн багцыг хэлнэ. Түүнчлэн, ашигт малтмалын эрх, агаарын эрх гэх зэрэг биет бус эрхүүдийг багтааж болно.

Jus in re нь өмчийн эрх зүйн үндсэн ойлголт бөгөөд эд хөрөнгийг өмчлөх, шилжүүлэх, ашиглах эрх зүйн орчныг бүрдүүлдэг. Энэ нь тодорхой хөрөнгөтэй холбоотой хувь хүн, аж ахуйн нэгжийн эрхийг тодорхойлох, хамгаалахад чиглэж, хөрөнгийн гүйлгээ, маргааныг тодорхой болгож өгдөг.

Obligatio - Үүргийн эрх зүй

Obligatio гэдэг нь үүрэг, эсвэл хууль ёсны үүргийг илэрхийлдэг латин нэр томьёо юм. Ромын эрх зүйд энэ нь гэрээний үүрэг, гэм буруутай үйлдлээс үүсэх үүрэг, хууль, эсвэл шүүхийн шийдвэрээр ногдуулсан үүрэг зэрэг олон төрлийн эрх зүйн үүргийг багтаасан өргөн утгатай байв.

Ромын хуулийн хүрээнд obligatio нь тодорхой гүйцэтгэл, эсвэл төлбөрийн өртэй байсан зээлдэгч, энэ гүйцэтгэл, эсвэл төлбөрийг авах эрхтэй зээлдүүлэгч гэсэн хоёр талын оролцоотой байсан. Энэ ойлголт нь талуудын хоорондын эрх зүйн харилцаа, мөн зээлдүүлэгч нь хариуцагчийн эсрэг эрхээ хэрэгжүүлэх арга, тухайлбал, хууль ёсны арга хэмжээ авах, шүүхээр дамжуулан эрхээ хамгаалах арга хэрэгслийг багтаасан болно.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд үүргийн тухай ойлголт нь нэг тал нөгөө талын өмнө хүлээсэн хууль ёсны үүрэг, хариуцлагыг илэрхийлдэг гол ойлголт хэвээр байна. Үүрэг нь гэрээ, зөрчил, хууль тогтоомж болон бусад хуулийн эх сурвалжаас үүсэж болох бөгөөд тэдгээр нь аливаа үйлдэл хийх, тодорхой үйлдлээс татгалзах, өөр этгээдэд учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх байж болно.

Jus familias - Гэр бүлийн эрх зүй

Jus familias гэдэг нь гэр бүлийн хууль гэж орчуулагддаг латин нэр томьёо юм. Эртний Ромын эрх зүйд гэр бүл, хүүхэд асран хамгаалах, хүүхэд үрчлэн авах, өв залгамжлах зэрэг гэр бүлийн харилцааг зохицуулах эрх зүйн зарчим, дүрмийн цогцыг хэлдэг байв.

Jus familias-д эхнэр, нөхөр, эцэг эх, үр хүүхэд, гэр бүлийн бусад төрөл төрөгсдийн эрх, үүрэг зэрэг гэр бүлийн амьдрал, харилцааны янз бүрийн талыг хамардаг. Гэрлэх, түүний цуцлах, гэрлэлтээс төрсөн хүүхдийн эрхийг хамгаалах, насанд хүрээгүй хүүхдийн асран хамгаалагч томилох, нас барсны дараа эд хөрөнгө хуваарилах зэрэг асуудлыг зохицуулдаг байсан.

Орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд гэр бүлийн эрх зүй нь гэрлэлт, гэр бүл салалт, хүүхдийн асрамж, хүүхдийн тэтгэлэг, үрчлэлт, гэр бүлийн хүчирхийлэл зэрэг асуудлыг хамарсан эрх зүйн чухал салбар болон хөгжсөн. Гэр бүлийн эрх зүй нь гэр бүлийн гишүүдийн эрх, үүргийг тусгаж, гэр бүлийн хүрээнд үүссэн маргааныг шийдвэрлэх, хувь хүний эрх ашгийг хамгаалах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд чиглэгддэг.

Jus hereditatis - Өв залгамжлах эрх зүй

Jus hereditatis гэдэг нь өв залгамжлалын хууль буюу өв залгамжлалын эрх гэсэн утгатай латин нэр томьёо юм. Энэ нь нас барсан хүнээс өв залгамжлагч, ашиг хүртэгчид эд хөрөнгө, эрх, үүргийг шилжүүлэхтэй холбоотой эрх зүйн зарчим, дүрмийг хэлнэ.

Өв залгамжлалын хууль буюу jus hereditatis нь нас барсны дараа эд хөрөнгө, өр төлбөрийг хуваарилахтай холбоотой янз бүрийн асуудлуудыг багтаадаг бөгөөд үүнд гэрээслэлийг[4] хүчин төгөлдөр болгох, тайлбарлах, өв залгамжлах (хэн нэгэн гэрээслэл үлдээхгүйгээр нас барсан тохиолдолд), өв залгамжлагч, ашиг хүртэгчдийн эрх, үл хөдлөх хөрөнгийн удирдлага, үл хөдлөх хөрөнгийн татвар, өр төлбөрийг төлөх зэрэг орно.

Өв залгамжлал нь эрх зүйн тогтолцоо, харьяаллаас хамааран ялгаатай байж болох бөгөөд улс орнууд нас барсны дараа эд хөрөнгө шилжүүлэхийг зохицуулдаг ялгаатай хууль тогтоомж, журамтай байдаг. Өв залгамжлалын тухай хуулиудаар талийгаачийн хүсэл, гэр бүлийн гишүүдийн хэрэгцээ зэрэг хоорондоо зөрчилдөж буй ашиг сонирхлыг шударга ёсны зарчим баримтлан тэнцвэржүүлэхийг эрмэлздэг.

Дүгнэлт

Ромын эрх зүйн тогтолцоо, тухайн үед хэрэглэж байсан нэр томьёо, ойлголтуудын ихэнх нь түүхэн цаг үеийн шинжтэйгээс гадна хувьсан өөрчлөгдөж орчин үеийн эрх зүйн тогтолцооны үндэс язгуур болсон билээ. Тэдгээрийг судалснаар шударга ёс, тэгш байдал, хууль дээдлэх зарчмуудыг уг гарлаас нь ойлгох ач холбогдолтой.

Ж.Танан

Зүүлт тэмдэглэл

[1] Англи хэл дээрх бүтээлүүдэд хэрэглэгддэг “эх газрын”, “иргэний эрх зүй” гэсэн нэр томьёо нь ихээхэн шүүмжлэл дагуулдаг учраас Рене Дэвид эрх зүйн энэ бүлийг Латин ба Германы их сургуулиудын хамтын хүчин чармайлтын үр дүнд бий болсон гэсэн агуулгаар Ром-Германы гэсэн нэр томьёог ашигласан нь өнөөдөр ч хүчинтэй хэвээр байна (Ц.Цэлмэг, 2021).

[2] Res: хууль ёсны эрх, үүргийн субъект байж болох зүйл, объектыг хэлнэ. Үүнд газар, бараа, мөнгө, оюуны өмч зэрэг биет болон биет бус хөрөнгө аль аль нь багтана.

[3] Сервитут (лат. servitus, англ. servitude): үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөгч нь өмчлөх эрхээ хэрэгжүүлэх зорилгоор өөр үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгчийн эрхийг хязгаарлах эрх.

[4] Testamentum - Гэрээслэл: Ромын эрх зүйд гэрээслэл буюу тухайн хүн (гэрээслэгч) нас барсны дараа өмч хөрөнгөө хэрхэн хуваарилахыг хүсэл зоригоо илэрхийлсэн эрх зүйн баримт бичгийг хэлнэ.